Hulasa edecek olursak; Devlet, ehemmiyetler hiyeraşisindeki gerçek yerini ve değerini, kritik durumlardaki zor tercih anlarında, parçalara ayrılamaması sebebine binaen – buna "bir yedeğinin olmaması"nı da ekleyebiliriz - tartışmasız bir öncelik sahibi olarak göstermektedir. "Kritik durumlardaki zor tercih anları", belirleyicidir: Bu durumda önde olan, her durumda önde olacaktır çünkü. Devlet'in bu ehemmiyetini, "Devlet olmadıkça, herkes herkese karşı daima savaş halindedir" şeklinde umumi bir hükme bağlayan Hobbes, hemen bu cümlesinin devamında "Buradan şu açıkça görülür ki, insanlar hepsini birden korku altında tutacak genel bir güç olmadan yaşadıkları vakit, savaş denilen o durumun içindedirler; ve bu savaş herkesin herkese karşı savaşıdır."[1] diyerek, Devlet'i bütün kötülüklerin anası olarak gören Anarşzim'e tam bir muhalefetle, O'nu, içtimai düzenin te'minatı olarak tepeye koymaktadır. Eserin ileriki bir bölümünde ise, otoriteyi bahse konu edinen filozof, "Egemen güç, yokluğu kadar zararlı değildir ve zarar, genellikle, daha küçük bir zararın kabul edilmemesinden gelir" demektedir ki[2], bu hükmün açık anlamı da, "en kötü devletin dahi devletsizliğe müreccah olduğundan" başkası değildir. Hobbes'un bu fikirlerindne bir despotizm felsefesi çıkarılabilir kikendsi de bunuj farkındadı relbette;İ ancaki Hobbes'un içinde yaşadığı şartlar, tam da kritik dönem olarak anılmaya müstehak bir dönemdir; İngiltere'nin kanlı çatışmalar içine sürüklendiğ bu dönem, kötüde olsa, belirli bir otorite ve bir bir devlet düzeni olmadığı takdirde, herkesin herkesin düşmanı olduğu tam bir kaos dönemi örneğidir. Devlet kötü olabilir filhakika; ancaki bu, kaostan daha iyidir; zira, hiç olmazsa kötünün kim olduğu ve kötülüğün  kimden geleceği bilinir. Ya devletin yokluğu? İşte bu, bir faciadır; çümnkü o takdirde herkes kötüdür ve kötülük her yerde gelebilir.  

 

Tabiatiyle, Devlet'in mühimler içinde 'ehemm' oluşunun layıkı veçhiyle idrak edilebilmesinde, O'nun sürekliliği kavramının zihinlere oturması kadar Rejim ile olan münasebetinin de sağlıklı bir şekilde tesbiti gerekmektedir. Devlet'in Sürekliliği, ne yazık ki, Türk tarihinin kendisine mahsus gelişme seyri dolayısıyla Türk elitlerinin zihniyet dünyasında kafi derecede yer alabilmiş değildir. Çok fazla devlet kurmakla iftihar etmenin aslında, bir bakıma çok fazla devlet yıkmakla da müteradif olmakla hiç de müftehir olunmağa layık olmadığının idrak edilmesi, en azından, Selçuklu-Osmanlı-Cumhuriyet dönemlerinin ayrı-ayrı devletlere değil, aynı bir devletin üç ayrı peryoduna tekabül etiğinin de fehmedilmesini intac ettirecektir. Ancak bizde böyle bir anlayış yerleşmiş değil ne yazık ki; o sebeple de, devlet, yıkıldığında yerine bir yenisi ikame edilebilen bir müessese gibi görülebilmekte ve bu da, Rejim'in, Devlet'ten daha mühim olarak onu öncelemesi gibi kabul edilemez bir vazıyetin hasıl olmasının önünü açmaktadır.

 

İmdi, sorumuz şu: Rejim nedir ve Devlet'ten daha mühim olabilir mi? Daha açıkçası, birisinin feda edilmesi gereken kritik durumlarda hangisi gözden çıkarılabilir? Sorunun ilk kısmının kendisi 'ehemm'; çünkü, cevabın bütünlüğü ona bağlı.

 

Müteemmil bir tefekkürün (recognisation), Rejim'in Devlet'ten daha mühim ve binaenaleyh, birisinin feda edilmesi gereken o can alıcı kritik durumlarda Devlet'in safra gibi atılıp Rejim'in kurtarılmasına cevaz vermesini farzetmek abesle iştigal etmekten başkası olamaz; safra bellidir; Devlet değil, Rejim.

 

Sebebi gayet basit ve bir o kadar da sarsılmaz: Devlet "cevher"dir, Rejim ise "araz" ve dahi cevherin olmadığı yerde arazdan bahsedilemez. Sebep basit; ama biz yine de biraz açalım...

 

 

 

[1] Thomas Hobbes., Leviathan veya Bir Din ve Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi ve Kudreti., Çev.: Semih Lim., Yapı Kredi Yay., 2nci Baskı, İst., 1995, s.94; [2] a.e, s.138