Bu kadar ehemmiyetli bir makam bahşedilmiş olmasına rağmen, haddi zatında, Kurd'un, hayli rafine bir tek tanrı inancına sahip olduğu söylenebilecek Kök-Türkler'de bir put, bir totem olarak algılandığını söylemek zorlanmayı gerektirmektedir. Binaenaleyh, Kurd'un, esas olarak, gerçek bir "hayvan-ata" değil, bir sembol olarak telakki edilmekte olduğunun düşünülmesi iktiza eder. Tarih boyunca insanların bazı hayvanları bir yandan mabud telakki ederken - Eski Mısır'da timsah, Hindistan'da sığır örneğinde olduğu gibi - keza diğer yandan da bazı hayvanları muhtelif şekilde sembol (alem) olarak seçtikleri de bilinmektedir; hala günümüzde de devam eden bu insanlık töresinde mesela tilki kurnazlığın, boğa ham gücün, öküz ehli gücün, ayı kaba gücün, kaplan acımasız yırtıcı gücün sembolü iken şüphesiz arslan müstesna bir mevkıe sahip olarak gücün ve asaletin sembolü olagelmiştir ve el'an dahi öyledir. Ya kurt? Oğuzların umumiyetle "kurt", diğer Türklerin ise "börü" (veya böri)" adını verdikleri[1] bu hayvanın asıl belirleyici niteliği hürriyetine aşırı düşkünlüğüdür; öyle ki, Kurt, bir bakıma, tavizsiz hürriyet, ve tabiatiyle, aynı zamanda da istiklal demektir denebilir. İşte, Türklerin kurt ile kurmuş oldukları münasebetin asli sebebi bu olsa gerektir: Yırtıcılığın değil, hürriyet ve istiklale aşırı düşkünlüğün remzi oluşu. Çünkü Asya steplerinde çok daha vahşi, çok daha yırtıcı, çok daha iri cüsseli hayvanlar bulunmaktadır; ancak Kurt, esaret altında yaşayamaması ile tanınmıştır - ve bir de ilaveten, Baba Kurd'un evlatlarına aşırı düşkünlüğüyle; çünkü bütün yırtıcılar içerisinde yavrularını besleyen tek baba, kurttur. .

 

İşte bu noktada dikkat çekilmesi gereken bir husus, Köpek ile Kurt arasındaki farktır. Sayın Türköne'nin, destan düzerek Türklere alem kılmaya kalkıştığı köpek vakıa sürüleri olan çoban toplumları için değerli bir hayvan olduğu gibi ayrıca, sadıktır da, kendilerinin de işaret buyurdukları gibi; ama bu, "köpekçe" bir sadakattir ve Kurt'ta olmayan budur. Kurdun kimseye sadakat göstermesi icap etmez, çünkü O, kendi varlığını kendi gücüyle ayakta tutar, kimseye müdahenesi ve binaenaleyh, efendisi yoktur ve olamaz da ve bu sebepledir ki kendi varlık gayesi kendi içindedir ve hürriyetin de menbaı ve manası budur, istiklalin de.

 

Yine tam da bu noktada köpek nedir sorusu da ayrı bir mana ve ehemmiyet kesbetmektedir: Köpek, Kurd'un, esarete alıştırılmasıyla dejenere olmuş türüdür. Filhakika, köpek, zoologların ağırlıklı kanaatine nazaran, genetik olarak bir "tabii (natural) hayvan" değil, bir "kültür hayvanı"dır. Yani, köpek dediğimiz hayvan, tabiatın bir mahsulü olarak ortaya çıkan tabii bir tür olmayıp, takriben ve tahminen bundan yirmibin yıl kadar evvel, insanların ehlileştirdiği kurtların soyundan gelen, kültür ürünü bir hayvandır. Bu itibarla, kurtlar ehlileştirildikleri, yani insanlar tarafından boyunlarına tasma vurulup emirlerine musahhar kılınıp hizmetkarlığa alıştırıldıklarında köpekleşirler; bu, zoolojik-fizyolojik olarak böyle olduğu gibi, antopolojik-psikolojik olarak da böyledir.

 

Türk efsaneleri arasında mesela bir "İt Başlı Ulus Efsanesi"[2] varsa da, Köpek'in bir sembol olarak kullanımı Türkler arasında görülmekte değildir. Köpek esas olarak Moğollar'da daha muteber addedilmektedir; nitekim, nasıl ki Proto-Türklerin atası "kurt" ise, Proto-Moğolların ataları da "köpek ve domuz"dur[3].

 

Kurd'un Türkler indindeki bu sembolik ehemmiyet ve kıymetinin, zaman itibariyle hayli gerilere kadar inebilmekte olduğunu, mesela Hunlar'da da karşımıza çıkmakta olduğunu, Hun san'atında çok işlenen temalardan olan Kurt figürlerinden istihraç etmek de kaabildir.[4]